Stupy są pomnikami w intencji światowego pokoju - ich doskonała forma wyraża naturę umysłu. Budowane od tysięcy lat w Azji, wpływają pozytywnie na pole mocy całego wrzechświata. W ostatnich latach również w wielu innych częściach świata powstają stupy - niektóre z nich są małe, inne zaś wznoszą się na wysokość dwudziestu pięciu metrów, jak te na Węgrzech lub we Francji. Wszystkie promieniują silną energią. Wielu ludzi pragnie lepiej poznać symbolikę stupy, szczególnie jeśli sami doświadczyli jej pełnej błogosławieństwa mocy. Może odwiedzili też w czasie pielgrzymki wielkie stupy w Nepalu lub Indiach i zrobiły one na nich bardzo duże wrażenie. W odpowiedzi na to zainteresowanie chciałbym przedstawić tu, w krótkiej formie, najważniejsze aspekty znaczenia stupy. Do dzisiejszego dnia nauki Buddy dotyczące dokładnego znaczenia stupy są przetłumaczone jedynie częściowo. Istnieją co prawda pewne książki na temat stup, jak na przykład "Psychocosmic Symbolism of the Buddhist Stupa" lamy Anagariki Govindy lub inne, jednak wyjaśnienia w nich zawarte są bardzo ogólne i nie zawsze zgodne z informacjami przekazywanymi przez buddyzm tybetański. Jeżeli jednak ktoś miał kiedyś okazję brać bezpośredni udział w budowie stupy, otrzymał na pewno dużo praktycznych i prawdziwych informacji od nauczycieli i ekspertów. Przejście samemu całego procesu przygotowań i budowy stupy oraz poznanie wszystkich szczegółów z pierwszej ręki jest wielką radością. Jednocześnie można nauczyć się bardzo wiele o swoim własnym umyśle. Ogólnie mówi się, że duchowy wpływ stupy jest tak wielki, że ci, którzy ją czczą, pracują przy jej wznoszeniu lub po prostu mieszkają w jej pobliżu, doświadczą jej pozytywnego oddziaływania - jest ona źródłem pokoju, szczęścia i powodzenia. Wśród symboli ciała, mowy i umysłu oświeconej istoty stupa reprezentuje umysł. Symbolizuje ona jednocześnie sangę, społeczność praktykujących. Z tego właśnie powodu stupa powinna stać na ołtarzu lub obok niego. Buddę reprezentuje zawsze posąg albo zdjęcie, Dharmę tekst zawierający nauki, a sangę - stupa. Rolę tę może również spełniać wyobrażenie stupy. Te "Trzy Klejnoty" są schronieniem wszystkich buddystów. Stupa jest pojemnikiem zawierającym relikwie urzeczywistnionych mistrzów. Wypełnia się ją symbolami ciała, mowy i umysłu wszystkich buddów, to znaczy posążkami, formami z gliny (tsatsa), a także tekstami i relikwiami. Dawniej wkładano do dużych stup Kandziur, bezpośrednie nauki Buddy i Tendziur, komentarze indyjskich mistrzów, w mniejszych umieszczano natomiast teksty Pradżniaparamity. Już w fundamencie powinno się znaleźć wiele wartościowych substancji - właściwe wypełnienie stupy jest bardzo ważne i powinno się odbywać pod kierunkiem wykwalifikowanych nauczycieli.

Różne rodzaje stup

Ponieważ wraz z upływem czasu powstały duże różnice w formie stupy, pewien człowiek o imieniu Biszukama opisał w tekście "Tsuktor Drime Dzia Czung" reguły budowy poszczególnych z nich. Większość tych form związana jest z czynami Buddy, a także z czterema głównymi i czterema mniejszymi miejscami, w których udzielił nauk. Osiem najważniejszych rodzajów stup jest bezpośrednio związanych z tymi ośmioma miejscami. Przed swoim odejściem w parinirwanę Budda poradził uczniom, by odwiedzali te cztery główne miejsca - Lumbini, Bodhgaja, Sarnath i Kuszinagara, składali tam ofiary i oczyszczali w ten sposób swoje splamienia.
Opiszę teraz znaczenie ośmiu rodzajów stup, w takiej kolejności, w jakiej związane są one z różnymi wydarzeniami z życia Buddy:
1) Stupa lotosu
- została zbudowana w czasach Buddy w Lumbini. Jej główna część ma formę lotosu i symbolizuje narodziny Buddy.
2) Stupa oświecenia albo stupa zwycięstwa nad wszystkimi przeszkodami
- została zbudowana przez króla Bimbisarę w Bodhgaja, z okazji osiągnięcia przez Buddę oświecenia. W czasie wieczoru poprzedzającego osiągnięcie oświecenia Budda Siakjamuni usunął ze swojego umysłu ostatnie splamienia i przeszkody. To właśnie symbolizuje ta stupa.
3) Stupa mądrości lub inaczej stupa szesnastu bram
- została zbudowana z okazji udzielenia przez Buddę pierwszych nauk o Czterech Szlachetnych Prawdach w Sarnath/Waranasi.
4) Stupa cudów
- Budda przekonywał ludzi żywiących błędne poglądy o prawdziwości swojej Dharmy dzięki cudom. Stupa o tej formie została zbudowana przez osobę o imieniu Lisabi w Śrawasti.
5) Stupa przybycia z nieba Tuszita
- Budda udzielił swej matce nauk w świecie bogów, w niebie Tuszita. Zstąpienie z tego obszaru symbolizują liczne stopnie tej stupy. Powstała ona w Szanaksa.
6) Stupa zgody lub jedności
- Dewadatta, kuzyn Buddy spowodował trudności w sandze. Stupa ta została zbudowana w Radżgir z okazji przywrócenia zgody w społeczności praktykujących.
7) Stupa całkowitego zwycięstwa
- na krótko przed śmiercią na prośbę uczniów Budda przedłużył swoje życie o trzy miesiące. Wydarzyło się to w Wajshali.
8) Stupa parinirwany - ta forma symbolizuje wejście w parinirwanę w Kuszinagara. Główna jej część ma formę dzwonu i symbolizuje doskonałą mądrość Buddy.
Najważniejszą ze wszystkich ośmiu form jest "Stupa Oświecenia". Symbolizuje ona cel buddyjskiej drogi - urzeczywistnienie natury umysłu, pełne oświecenie. Oznacza ono wyzwolenie od wszystkich przeszkadzających uczuć, a także od wszelkich skłonności do nich oraz rozwinięcie wszystkich doskonałych właściwości umysłu, szczególnie najgłębszej mądrości Buddy. W ten sposób stupa ta jest jednocześnie symbolem przezwyciężenia wszystkich przeszkód i splamień.
W każdej z tych ośmiu stup dolna część, aż do lwiego tronu i górna część, aż do pierścieni są takie same. Środkowa część uformowana jest różnie - składa się, na przykład, z lotosów, jak w stupie oświecenia, itd.

Symbolika stupy oświecenia

1. Waza skarbów
- w fundamencie stupy zamurowana zostaje waza skarbów. Jest ona odpowiednikiem ośmiu szczęśliwych symboli i reprezentuje przede wszystkim niewzruszone właściwości ciała Buddy.
2. Poziom podstawowy - ten poziom "utrzymujący ziemię" symbolizuje dziesięć pozytywnych właściwości ciała, mowy i umysłu.
3. Trzy stopnie nad poziomem podstawowym
- symbolizują Trzy Klejnoty, potrójne schronienie w Buddzie, Dharmie i Sandze.
4. Lwi tron
- ponad trzema stopniami znajduje się wyższy kwadratowy blok symbolizujący tron. Często jest on ozdobiony postaciami śnieżnych lwów. Ten tak zwany "lwi tron" symbolizuje niezwyciężoność Dharmy, cztery nieustraszoności buddy.
5. Duże i małe lotosy
- nad wewnętrzną, kwadratową częścią, dwa stopnie rozchodzą się znowu na zewnątrz, reprezentując małe i duże lotosy. Symbolizują one sześć wyzwalających działań (paramit) :
szczodrość, etykę, cierpliwość, energię, koncentrację i mądrość.
6. Kwadratowa górna powierzchnia tronu
- składa się z dużej kwadratowej płyty. Cztery narożniki tej podstawy symbolizują cztery niezmierzoności:
- niezmierzoną miłość
- niezmierzone współczucie
- niezmierzoną radość
- niezmierzoną równość
Aspekty buddy siedzą najczęściej na lwim tronie, lotosie, dysku słońca i księżyca. Również na tym polega znaczenie tej podstawy. Po tym jak rozwinęliśmy już uważność w odniesieniu do własnych działań i przejęliśmy tym samym odpowiedzialność za swoje życie, przyjmujemy Schronienie i rozwijamy oświeconą postawę. Stanowi to podstawę właściwego rozpoczęcia praktyki Dharmy. Kolejna część pierwszego stopnia nad tronem aż do szczytu stupy symbolizuje tak zwanych "pięć dróg".
Cały rozwój praktykującego, od pierwszego kontaktu z wyzwalającymi naukami po pełne oświecenie, można opisać przy pomocy pięciu dróg: drogi nagromadzenia, drogi połączenia, drogi widzenia, drogi medytacji i drogi nie uczenia się więcej. Ich znaczenie można wyjaśnić albo na sposób "małego" albo "wielkiego pojazdu". Ludzie, którzy posiadają potencjał mahajany, rozwinęli oświeconą postawę i oczyszczają splamienia w umyśle, znajdują się na drodze nagromadzenia.
7. Pierwszy poziom nad tronem
- odpowiada małej drodze nagromadzenia. Ukazuje "cztery rodzaje uważnego postrzegania" - dotyczy uważności w odniesieniu do ciała, uczuć, myśli i zewnętrznych zjawisk.
8. Drugi poziom nad tronem
- obejmuje środkową ścieżkę nagromadzenia. Tutaj trzeba urzeczywistnić "cztery rodzaje doskonałego wyrzeczenia" - zrezygnowanie ze wszystkich rodzajów negatywnych działań, nie zapominanie o tym, wykonywanie pozytywnych działań i stałe ich pomnażanie.
9. Trzeci poziom nad tronem
- symbolizuje wielką ścieżkę nagromadzenia i składa się z "czterech wspaniałych stóp" - zwrócenia się ku Dharmie, niewzruszonej wytrwałości, jednoupunktowionej koncentracji i dokładnego badania.
10. Czwarty poziom nad tronem
- przedstawia pięć właściwości pojawiających się na drodze połączenia. Są to: zaufanie, pilność, uważność, koncentracja medytacyjna i mądrość.
11. Niezmienna podstawa podpierająca wazę
- ten podstawowy poziom symbolizuje pięć mocy na drodze połączenia, wyrażających pełne rozwinięcie pięciu właściwości poprzedniego poziomu.
12. Waza
- ten poziom symbolizuje siedem gałęzi przebudzenia na drodze widzenia: głęboką uważność, głębokie rozróżnianie zjawisk, głęboką pilność, głęboką radość, głęboki nawyk, głęboką medytację i głęboką równość. Odpowiada ona w "wielkim pojeździe" osiągnięciu pierwszego stopnia bodhisattwy.
13. "Tre" nad wazą (kwadratowa podstawa szczytu stupy)
- ta część odpowiada dziewięciu kolejnym stopniom bodhisattwy, od drugiego do dziesiątego. "Tre" symbolizuje "ośmioraką ścieżkę szlachetnych" na drodze medytacji: właściwy pogląd, właściwe poznanie, właściwą mowę, właściwe działanie, właściwy sposób życia, właściwą koncentrację, właściwą uważność i właściwą koncentrację medytacyjną.
14. Drzewo życia (znajduje się wewnątrz stupy i jest niewidoczne)
- jest ono centralną osią stupy. Drzewo symbolizuje "dziesięć rodzajów transcedentnej wiedzy". Są to różne aspekty mądrości buddy. Na drodze "nie uczenia się więcej" osiąga się doskonałe oświecenie:
15. Trzynaście pierścieni
- symbolizują one "dziesięć mocy", to znaczy dziesięć aspektów mądrości buddy i "trzy istotne rodzaje wiedzy", to znaczy znajomość trzech czasów - przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
16. Parasol i jego oś
- ten honorowy parasol stanowiący kolejny z ośmiu szczęśliwych symboli, symbolizuje przezwyciężenie wszelkiego cierpienia.
17. Girlandy (tsaratsak)
- reprezentują ornamenty wszystkich doskonałych właściwości stanu buddy.
18. Księżyc - jest symbolem relatywnej oświeconej postawy i mądrości wszystkich buddów.
19. Słońce
- jest symbolem nieograniczonego współczucia ("jak promienie słońca") i absolutnej bodhiczitty.
20. Kamień szlachetny - reprezentuje niezniszczalną naturę umysłu i spełnienie wszystkich życzeń, jest symbolem jasnego światła umysłu.
21. Posąg Buddy (wysokości wazy)
- ukazuje rozpoznanie natury umysłu i całkowite wyzwolenie z kręgu odrodzeń.
Stupa ukazuje również różnorodne aspekty współzależnego powstawania, jak jest to opisane w "Sutrze szlachetnego współzależnego powstawania" (sanskr. Arja tratitja samutpada nama mahajana sutra). W "Sutrze ziarnka ryżu" Budda wyjaśnił: "Kto rozumie współzależne powstawanie, rozumie zjawiska (Dharmę), a kto rozumie zjawiska, rozumie stan buddy." W sutrze tej Budda wyjaśnia oba aspekty - zarówno zewnętrzne jak też wewnętrzne współzależne powstawanie, podobnie jak oba aspekty przyczyn i warunków. Spośród tych aspektów dwanaście członów współzależnego powstawania reprezentuje wewnętrzne współzależne postrzeganie pod kątem przyczyn. Przykładem zewnętrznych przyczyn jest po w stawanie rośliny. Do tego dochodzi pięć elementów jako warunki w ciele i zewnętrznym świecie.

Pięć elementów

Stupa przez swoją zewnętrzną formę pokazuje symbolicznie pięć elementów: kwadratowa podstawa reprezentuje element ziemi, okrągła część - waza - symbolizuje element wody, trójkątna część - pierścienie - odpowiadają elementowi ognia, półksiężyc na czubku jest symbolem elementu wiatru, a słońce - elementu przestrzeni. Cały zewnętrzny świat, a także nasze własne ciało składaja się z pięciu elementów - ziemi, wody, ognia, powietrza i przestrzeni. Jeżeli rozpozna się czystą formę tych pięciu elementów, oznacza to rozpoznanie pięciu aspektów ciała i umysłu. W diamentowej drodze urzeczywistnia się pięć partnerek dhjani-buddów, to znaczy pięć rodzin buddy i w ten sposób osiąga się oświecenie.

Pożytki z budowania i okrążania stupy

Głównym celem budowy stupy jest pomaganie istotom w oczyszczeniu negatywnych wrażeń i nagromadzeniu pozytywnych. Dzięki temu zwiększa się ilość ich zasługi i pogłębia mądrość. Wszystko to są warunki osiągnięcia najwyższego oświecenia. Jeżeli buduje się z czystym nastawieniem stupę - wszystko jedno jakiej wielkości - oczyszcza się dzięki temu splamienia w umyśle. Dobre wrażenia, które jednocześnie powstają, są tak silne, jak u władcy świata, który posiada wszystko, co oświetla światło słońca - w ten sposób rozwija się inteligencję, mądrość i wszystkie inne najwyższe właściwości.
Motywacja powinna być nakierowana na następujące punkty:
1. Na zachowanie wyzwalających nauk Buddy.
2. Na czas owo ograniczony i ostateczny pożytek dla wszystkich istot.
3. Na obejmującą wszystko aktywność buddy urzeczywistnionych mistrzów.
4. Na oczyszczenie splamień i rozwinięcie wszystkich właściwości praktykujących.
Ci, którzy mieszkają w pobliżu stupy mogą wyrażać życzenia, robić pokłony i składać ofiary. Inni, którzy przechodzą obok, mogą na przykład doświadczyć nagłego wglądu w naturę świadomości. Ten, kto wejdzie choćby tylko w cień stupy, już osiąga wielką zasługę.
Odpowiadając na pytanie Szariputry Budda wyjaśnił: "Oto pożytek jaki płynie z okrążania stupy: będąc wolnym od ośmiu niedogodnych warunków odrodzisz się w szlacheckiej rodzinie i będziesz bogatym człowiekiem. Bez przeszkadzających uczuć, takich jak chciwość i inne będziesz z radością praktykował szczodrość. Będziesz przystojny, pociągający i będziesz miał gładką skórę - inni będą szczęśliwi patrząc na ciebie. Będziesz miał władzę nad światem i będziesz królem Dharmy. Zawsze będziesz się szczęśliwie odradzał i czuł się zainspirowany nauką Buddy. Kiedy urzeczywistnisz swoją praktykę, będziesz w stanie dokonywać wielkich cudów i w rezultacie osiągniesz trzydzieści dwa czyste znaki i osiemdziesiąt fizycznych doskonałości ciała Buddy."
Są to tylko niektóre z zasług, które można uzyskać dzięki okrążaniu stupy - można by wymienić wiele innych. Już tylko dzięki patrzeniu na stupę lub dotykaniu jej, słuchaniu nauk o jej doskonałych właściwościach, pamiętaniu o niej, wejściu w jej cień lub byciu dotkniętym przez wiejący nad nią wiatr, można osiągnąć w tym życiu szczęście i wreszcie ostateczne przebudzenie.